Poli Kistik Over Sendromu

Poli Kistik Over Sendromu Nedir?

Poli Kistik Over Sendromu üreme çağındaki kadınlarda sık görülen, genellikle ilk adet (menarş) ile başlayan bir durumdur. Adet gecikmeleri en sık görülen bulgudur. Tüylenme, sivilcelenme, cillte yağlanma, erkek tipi saç dökülmesi ve kilo artışı erken dönemde görülen diğer bulgularıdır. PCOS da uzun dönemde ise tip 2 diabet, hipertansiyon, kalp hastalıkları gelişebilir. Her PCOS hastasında bütün bulgular aynı anda olmayabilir. Bulgular zaman içinde artıp azalabilir. Tıbbi öykü, kan testleri ve ultrasonografi kullanılarak sendromun tanısı konulur.
Sendroma adını veren ‘poli kistik yumurtalık’ tanımı yumurtalığın kenar kısımlarında inci kolye tarzında biriken, içi sıvı dolu küçük (5-10mm) ve genelde zararsız kistlerden dolayı verilmiştir. Üreme çağındaki kadınların % 20-25inde poli kistik görünümde yumurtalıklar bulunur. Bir kadında sadece poli kistik tarzında yumurtalık tipi bulunması, poli kistik over sendromu olduğunu göstermez.
Üreme çağındaki kadınlarda, %3-7 arasında poli kistik over sendromu olduğu düşünülmektedir. Sendromun kesin nedeni bilinememekle beraber erken tanı ve tedavisi uzun dönemde görülebilecek sorunları azaltacaktır.

Poli Kistik Over Sendromunun Belirtileri/şikayetleri Nelerdir?

PCOS belirtileri çoğunlukla ilk adetin görüldüğü adolesan yıllarında başlar. Adolesan bireyde adet gecikmeleri ve tüylenme artışı şüphe uyandırmalıdır. İlk görülen adet kanamasına menarş denilir. Menarşdan sonraki iki yıl adet düzensizliği belli ölçülerde normal kabul edilir. Adetlerin başladığı ilk yıllarda arada gecikmeler olabilir. İlk adetin üstünden 3 yıl geçtiği halde adet gecikmeleri, sivilcelenme ve tüylenme gibi şikayetlerin olması, kilo artışı ve kilo verememe çok tipik şikayetlerdir.
PCOS bazen ileri yaşlarda da başlayabilir. Özellikle kilo artışı ve stresli durumlar 20 li yaşlarda başlayan PCOS ile birlikte çok görülür.
Sendromda en çok görülen şikayet adet gecikmeleridir. Kadınların adet döngüsü 35 güne kadar normal kabul edilir. Adetlerin 35 günden gecikmeli olması, bir yıl içinde 8 den az adet olunması ya da gebelik olmadığı halde 4 aydır adetin olmaması sendroma özgü adet düzensizlikleridir. Kanama düzensizliği uzun süren adet gecikmesinin ardından yoğun ve uzun kanama olarak da oluşabilir.

PCOS da diğer belirtiler androjen adı verilen erkeklik hormonlarının yükselmesine bağlı oluşan sivilcelenme, tüylenme artışı, yağlı cilt ve erkek tipi saç dökülmesidir. Sivilcelenme yüzde ve sırtta daha yoğun olur ve adet gecikmeleri ile artar. Tüylenme yeni tüylerin çıkmasından ziyade, erkek tipine özgü bölgelerde mevcut tüylerin kalınlaşarak uzaması şeklinde olur. Saç dökülmesi androjenik saç dökülmesi denilen alın üst yan kısımlarından olur. Bazen saçlar incelebilir. Kilo artışı zaman içinde özellikle karın bölgesinin yağlanması olarak ya da kilo vermekte zorluk olarak kendini gösterir.

Poli Kistik Over Sendromunun Sebebi Nedir?

PCOS nun kesin sebebi bilinmemektedir. Bu gün için bazı teoriler diğerlerinden daha çok öne çıkmaktadır. Sendromun kesin nedeni bulunduğunda kesin tedavisi konusunda ilerleme kaydedilecektir.
Hastalığın genetik bir yönü olduğu düşünülmektedir. Eğer ailenizde birinci dereceden akrabalarınızda PCOS varsa riskiniz artmaktadır. Anneniz ya da kız kardeşinizin PCOS olması sizin riskinizi arttırır.
Poli Kistik Over Sendromu olan hastalarda değişik oranlarda insülin direnci artışı bulunmaktadır. Zayıf hastalarda %30 ancak obez hastalarda %75 e varan oranda insülin direnci bulunur. İnsülin pankreastan salgılanan ve hücrelerimizin şekeri kullanmasına yarayan bir hormondur. Bir insanda insülin direnci gelişmesi insülin miktarını arttırmakta ve bu fazla insülin kadınların yumurtalıklarındaki folikül adı verilen yumurtaları etkileyerek fazladan erkeklik hormonu salgılanmasına neden olmaktadır. Yumurtalıktan fazla erkeklik hormonu salgılanması yumurtlama fonksiyonunu etkilemektedir.
Poli Kistik Over Sendromunun gelişmesindeki bir başka teori ise vücudumuzdaki akyuvar denilen, mikroplarla savaşan hücrelerin yumurtalıklara karşı reaksiyon vermesi durumudur. Benzer şekilleri tiroid, karaciğer gibi organlarımızda görülen bu kendi kendine reaksiyonun fazla androjen salgılanmasına neden olabileceği düşünülmektedir.
Poli Kistik Over Tedavi Edilmez İse İlerleyen Dönemlerde Nasıl Sonuçları Olabilir?
PCOS da olumsuz sonuçlar özellikle uzun süre adet olamayanlarda ve kilo artışının fazla olduğu durumlarda ortaya çıkar.
*Genel olarak Tip2 diabet ( insülin gerektirmeyen şeker hastalığı) gelişme riski yüksektir. Özelikle kilo artışı olan hastalarda bu durum daha çok oluşur.
*Yüksek tansiyon hastalığı daha çok gelişir.
*Kolesterol ve trigliserid düzeylerinde yükselme olabilir. (Özellikle kötü kolesterol tiplerinde)
*Sivilcelenme ve tüylenmenin yaptığı kozmetik sorunlar oluşur.
*Metabolik sendrom gelişme riski artar.
*Karaciğer yağlanması riski obeziteye bağlı olarak artar.

*Kilo artışının çok olduğu durumlarda sleep apne denilen uyku sırasında nefes almanın kesintiye uğraması durumu artar.
*Kilo artışı, düzensiz adetler, tüylenme, saç dökülmesi ve sivilcelenme gibi şikayetler kadınlarda depresyon ve anksiyeteye neden olur.
*Uzun süren adet gecikmelerine bağlı düzensiz, uzamış adet kanamaları oluşabilir.
*Uzun yıllar boyunca tedavi görmeyen gecikmeli adetler rahim çeperlerinde hiperplazi denilen inatçı ve kansere dönmesi muhtemel kalınlaşmalara, bu durumun da tedavi edilmemesi rahim kanseri riskinin artmasına neden olur.
*Gebelik sırasında gebelik şekeri ve gebelik hipertansiyonu riskinde artış olabilir.
*Pek çok PCOS lu hasta sorunsuz gebe kalabildiği halde özellikle düzensiz yumurtlaması olan PCOS lu hastalar gebe kalmada zorluklar yaşayabilir.
PCOS dan Şüphe Edildiğinde Hangi Doktordan Randevu Alınmalıdır?
Poli kistik over sendromu şüphesi var ise kadın hastalıkları ve doğum uzmanı ya da üreme endokrinolojisi konusunda deneyimli bir endokrinoloji uzmanına başvurmak uygundur.
PCOS İçin Randevuya Giderken Önceden Yapmam Gerekenler Nedir?
Başvurduğunuz hekim son bir yılın adet takvimini ve en son adet gününüzü soracaktır. Bu nedenle bir adet takvimi hazırlayıp gitmeniz uygun olur. Ayrıca daha önceden varsa yaptırmış olduğunuz kan testleri ve pelvik ultrasonografi sonuçlarınızı yanınıza alın. Beslenme ve spor alışkanlıklarınızı, şikayetlerinizi arttıran ya da iyi gelen durumları not edin. Doktorunuz muhtemelen kan ve hormon testleri isteyeceği için randevunuzu sabaha ayarlayın ve aç olarak gidin. Cinsel hayatınız henüz başlamamış ise doktorunuz yumurtalıklarınıza karından ultrasonografi ile bakacağı için idrar torbanız dolu gitmeniz iyi olur. Böylece ultrason için idrarınızın dolmasını beklemek zorunda kalmazsınız. Evli ya da cinsel hayatı olan hastalar için transvajinal ultrasonografi yapılacağı için idrar torbasının dolu olması gerekli değildir. Pek çok hasta doktora gittiğinde heyecanlanıp şikayetlerini tam söyleyememekte ve sormak istediklerini eksiksiz soramamaktadır. Doktora gitmeden önce bütün şikayetlerinizi ve bunlarla ilgili soracaklarınızı not etmeniz faydalı olacaktır. Görüşme sırasında yanınızda sizi rahatlatan bir yakınınızın olması hem görüşmenizin daha rahat geçmesine hem de doktorun size yapacağı önerileri hatırlamanıza yardımcı olur. Eğer varsa doktorunuzdan konu ile ilgili broşür ya da detaylı bilgi edinebileceğiniz web adresi isteyin.

PCOS da Hangi Testler Yapılır ve Tanı Nasıl Konulur?

PCOS için özel ve kesin bir tanı yöntemi yoktur. Adet öykünüz, şikayetleriniz dinlenir, fizik ve jinekolojik muayeneniz yapılır, kan-hormon testleriniz istenir ve jinekolojik organ ultrasonografiniz yapılır. Tüm bu sonuçlar değerlendirilerek tanı konulur. Bazen benzer şikayetleri yapan tiroid hastalıkları veya süt hormon (PRL=prolaktin) fazlalığı gibi problemlerin ekarte edilmesi gerekir.
Fizik muayeneniz ile birlikte kilonuz ölçülür, vücut kütle indeksiniz hesaplanır. Vücut kütle indeksi kilonuzun metre cinsinden boyunuzun karesine ( kg/m2) bölünmesi ile hesaplanır ve 25 in üstü fazla kilolu, 30 un üstü obez sınıfına girer. Tüylenme, sivilcelenme şikayetleriniz değerlendirilir ve tiroid bezinize bakılır.
Kan ve hormon testleri olarak açlık kan şekeri, glukoz tolerans testi, kolesterol ve trigliserid düzeyleri, insülin, prolaktin, TSH, testosteron, FSH, LH gibi hormon testleri istenebilir. Tiroid hastalıkları özellikle hipotiroidi ve prolaktin denilen süt hormonunun yüksekliği adet gecikmelerine neden olup PCOS u taklit edebileceği için mutlaka bakılmalıdır.
Jinekolojik muayene ve ultrasonografi yapılır. Yumurtalıklarda sendroma adını veren tipik görüntü aranır ve rahim iç çeper kalınlığı not edilir. Bekar hastalarda jinekolojik muayene karından ultrasonografi ile yapılır. Karından yapılan pelvik ultrasonografide yumurtalık ve rahimin net değerlendirilebilmesi için idrar torbasının dolu olması gereklidir. Evli ya da cinsel hayatı olan hastalar için transvajinal ultrasonografi yapılır. Transvajinal ultrasonografi için idrar torbasının dolu olması gerekli değildir.
Poli kistik over sendromu tanısı için üç temel kriterden ikisinin olması yeterlidir. Tanı koymak için bütün kriterlerin aynı hastada olmasına gerek yoktur. Unutulmamalıdır ki her PCOS hastasında sendromun farklı özellikleri ön planda olabilir.
Adet gecikmeleri ya da adet olamama ( adetlerin 35 günden fazla olması, yılda 8 den az adet olmak, 4 aydan uzun süre adet olamamak gibi)
Erkeklik hormonu fazlalığı bulguları. Kanda erkeklik hormonu androjenlerin yüksek bulunması ya da bu fazlalığın göstergesi olan adolesan tipi akneler ( sivilcelenme ), yağlı cilt, erkek tipi tüylenme, erkek tipi saç dökülmesi olması.
Ultrasonografide sendroma özgü olarak irileşmiş yumurtalıkta kenar kısımlara birikmiş, inci kolye görüntüsü olarak da adlandırılan, çok sayıda, olgunlaşma sürecinde takılıp kalmış küçük (5-10mm) kistciklerin bulunması.

Poli Kistik Over Sendromu Nasıl Tedavi Edilir?

Bu gün için PCOS un standart bir tedavisi yoktur. Sendromu geriletmek, şikayetleri gidermek mümkündür ancak hangi tedavi metodu ne kadar süre uygulanırsa uygulansın kesin kür ( tam iyileşme ) mümkün değildir. Uygulanacak tedavi şekli sizin şikayetlerinize göre belirlenir. Adet düzensizliği ve sivilce sorunu olan hasta ile gebe kalmak isteyen hastada uygulanacak tedavi aynı değildir. Tedavi süresi şikayetlere göre değişmektedir. Basit bir adet gecikmesi 15 günde çözüme ulaşırken tüylenme tedavisi yıllarca devam edebilir.
Yaşam tarzı gözden geçirilmelidir. Vücut kitle endeksi fazla olan hastalarda kilo verilmesi önemlidir. Kilonuzun %5 düşmesi çoğu zaman şikayetlerinizde belirgin düzelme sağlar. Stres faktörü diğer bir önemli etkendir. Günlük yaşamdaki stresin azaltılması da şikayetleri azaltır.
Adet gecikmeleri için en çok kullanılan ilaç tedavisi doğum kontrol haplarıdır. Eğer aynı zamanda gebelikten korunmak istiyorsanız doğum kontrol hapları hep poli kistik over sendromunuzu baskılar hem de düzenli adet olursunuz. Bazı durumlarda örneğin damar tıkanıklığı riski ya da karaciğer hastalıklarında estrojen içeren doğum kontrol hapları kullanmak uygun olmaz ise her ay ya da iki ayda bir adet söktürücü denilen ve estrojen içermeyen ( progesteron ) ilaçları 10-14 gün kullanarak aralıklı da olsa düzenli adetler sağlanabilir. Ancak bu yöntemde sendrom baskılanmaz sadece adet görmüş ve rahim iç çeperleriniz kalınlaşma riskinden kurtulmuş olur. Estrojen alamayan hastalarda Minipil denilen sadece progesteron içeren doğum kontrol hapları da düşünülebilir. Hormon almak istemeyen ya da alması uygun olmayan aynı zamanda gebelik istemeyen hastalarda progesteron içeren spiraller (mirena) de tedavi alternatifleri arasında düşünülebilir. Bu ilaçlı rahim içi araç yönteminde vücuda karışan hormon miktarı %4-5i geçmez. Adet gecikmelerinin uzun yıllar boyunca tedavi edilmemesi endometrial hiperplazi denilen rahim içi çeper kalınlaşmalarına ve hatta rahim kanserine neden olabilir.
Kilo artışı ve insülin direnci olan PCOS hastalarında insülin direncini azaltan metformin kullanılabilir. Bu ilaç sayesinde kilo verme kolaylaşabilir, yumurtlama tekrar düzene girebilir ve dolayısıyla adet düzeni sağlanabilir. PCOS lu hastalarda %30-75 oranında insülin direnci olduğu düşünülürse en azından bu hastalarda işe yarayabilir. Hastalar metformin kullanımının şeker hastalığına yatkınlık yapacağını düşünürler oysa ki metformin PCOS da sık görülen Tip 2 diabete gidişi yavaşlatır. Metformin tedavisi doğum kontrol hapları ile birlikte kullanılabilir.
İnfertilite yani gebe kalmada zorluk yaşayan PCOS lu hastalarda düzenli yumurtlamak için ilaç yardımı gerekebilir. Her PCOS lu hasta gebe kalmak da sorun yaşamaz. PCOS lu hastaların daha düzenli yumurtlamalarını sağlamak için klomifen kullanılır. Klomifen tedavisi metformin ile birlikte kullanılabilir. Bazı hastalarda klomifen rahim çeperlerinin ince kalmasına neden olur. Bu durumda femara ( letrozol) alternatif tedavi seçeneği olabilir.
Klomifen, metformin ve femara’nın işe yaramadığı durumlarda ise gonodotropin denilen daha güçlü yumurtlama ilaçları verilir. Bu injeksiyon şeklindeki hormon tedavisi muhtemel yan etkileri nedeniyle ancak doktor kontrolünde yapılmalıdır.
PCOS lu hastalarda yapılacak olan bütün kısırlık tedavilerinde doktor kontrolünde yapılsa dahi sorunlar çıkabilir. Çoğul gebelik oluşması, yumurtalıkta geçici ama ağrılı kistlerin oluşması ve OHSS denilen yumurtalıkların aşırı uyarılma sendromu gibi durumlar bunlardan bazılarıdır.
Tüylenme ve sivilcelenme şikayeti olan PCOS lu hastalarda genelde yüksek androjen seviyelerine rastlanır. Bu erkeklik hormonunu yine doğum kontrol hapları ile baskılamak mümkündür. Spironolacton adlı ilaç ise erkeklik hormonunun doku düzeyinde kıl kökü ve sivilceleri uyarmasını baskılayarak işe yarar. Spironolacton hamile kadınlarda bebekte sakatlık riski yapabilir o nedenle bu ilacı kullanan kadınların çok dikkatli şekilde gebelikten korunmaları gerekmektedir. Vaniga ( eflornithine) adlı krem tüy gelişimini önleyerek yardımcı olur ve bazı hastalara önerilebilir. PCOS tedavisinde en geç olumlu sonuçlar tüylenme konusunda alınır. Bazı hastalar bir kutu doğum kontrol hapı kullandıklarında hemen tüylerin döküleceğini zannederler. Oysa ki bazen sadece tüylenmenin ilerlemesini durdurmak bile başarıdır. Bazen de tedaviye epilasyon gibi kozmetik yöntemleri ilave etmek gerekli olabilir. Sivilcelene şikayetinde de bazı sivilce önleyen kremler veya roacutan gibi ilaçlar kullanılabilir. Roacutan da hamilelikte bebeğe zarar verdiği için kullanırken ve hatta kullanım bittikten bir ay sonrasına kadar gebelikten korunmak için aşırı özen gösterilmelidir.

Poli Kistik Over İle Yaşamak

Yıllarca tedaviye ve kilo vermeye rağmen sendroma adını veren tipik ultrason görüntüsü kaybolmaz. Bu nedenle tedavinin başarısı kistciklerin kaybolması ile anlaşılmaz. Bu sendroma özgü şikayetlerin mümkün olduğunca gerilemesi temel başarı kriteridir. Özellikle tüylenme ve kilo verme sabır gerektirir.
Kilonuzu mümkün olduğunca kontrol altında tutmaya çalışın. Eğer kilonuz zaten fazla ise kilo artışı insülin direncini arttırır ve sendroma bağlı şikayetlerin artmasına neden olur. Tam tersine kilo vermeniz, sadece %5 lik bir azalma bile insülin ve erkeklik hormonu androjenlerin miktarının düşmesine ve şikayetlerin azalmasına neden olur. Küçük öğünler halinde günde 6 kez beslenin. Gerekirse bir diyet uzmanından yardım alın.
Beslenme tarzınızı gözden geçirin. Yüksek karbonhidratlı besinler insülin direncini arttırır. Tüm karbonhidratları kesmeniz önerilmez. Kompleks karbonhidratlı, lifli besinleri tercih edin. Lifli besinler yavaş sindirilir ve kan şekeri birden yükselmez. Tam tahıllı ekmekler, tam buğday makarnalar, bulgur, esmer pirinç, fasulye tüketin. Sağlıksız basit şekerler olan kek, yaş pasta, dondurma, meyve suyu gibi besinlerden uzak durun ya da seçici olun.
Mutlaka fiziksel aktivite yapın. Kalp ritmini hafifçe yükseltecek, aerobik egzersizler yapın. Egzersiz sırasında kalp ritminizin aşırı yükselmesi anaerobik solunuma neden olur ve yağ yakamazsınız. Düzenli egzersizler kan şekerinizin düzenlenmesine yardım eder ve hipertansiyona iyi gelir.
PCOS lu olgularda şikayetleri arttıran bir diğer faktör strestir. Aşırı stres adet gecikmelerini ve diğer tüm şikayetleri dolaylı da olsa arttırır. Stres ile başa çıkma yöntemleri geliştirin gerekirse yardım alın.
PCOS lu hastaların en çok korktukları konu gebe kalamamaktır. Bu sendromda pek çok hastanın kolayca gebe kaldığını, kalamayanların çoğu zaman basit yöntemlerle gebe kalabildiklerini biliyoruz. Ayrıca gebelik yaşamanın, poli kistik over sendromuna en iyi gelen doğal tedavi olduğunu unutmayın.
Sağlıklı günler dilerim.